Το σύνολο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που προκαλούνται άμεσα ή έμμεσα από ένα άτομο, οργανισμό ή προϊόν.

Καθημερινό παράδειγμα: Ένα αυτοκίνητο που διανύει 15.000 χλμ/έτος παράγει περίπου 2,5 τόνους CO₂. Αντικαθιστώντας 5 χλμ οδήγησης την ημέρα με ποδηλασία, μειώνετε το ανθρακικό σας αποτύπωμα κατά 300 κιλά CO₂ ετησίως.

Τα αέρια θερμοκηπίου είναι αέρια που παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα της Γης, συμβάλλοντας στην υπερθέρμανση του πλανήτη. Τα πιο σημαντικά είναι το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) και το μεθάνιο (CH₄)

Παράδειγμα: Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τα αυτοκίνητα στις μεγάλες ελληνικές πόλεις, όπως η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη, συμβάλλουν στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, ενισχύοντας το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής.

Είναι ένα ισχυρό ρεύμα αέρα που ρέει γρήγορα και συνεχόμενα σε μεγάλα ύψη στην ατμόσφαιρα, κυρίως στα ανώτερα στρώματα της τροπόσφαιρας. Οι αεροχείμαρροι επηρεάζουν τα καιρικά πρότυπα παγκοσμίως, καθορίζοντας την κατεύθυνση και την ένταση των συστημάτων χαμηλής και υψηλής πίεσης. Οι αλλαγές στους αεροχειμάρρους, που προκαλούνται εν μέρει από την κλιματική αλλαγή, μπορεί να οδηγήσουν σε ακραία καιρικά φαινόμενα.

Παράδειγμα: Η αποδυνάμωση και η αργή κίνηση του αεροχειμάρρου στον Βόρειο Ημισφαίριο έχουν συνδεθεί με παρατεταμένα κύματα καύσωνα και ψύχους, καθώς οι αλλαγές στη ροή του μπορούν να παγιδεύουν συστήματα καιρού πάνω από συγκεκριμένες περιοχές για μεγάλα χρονικά διαστήματα.

Είναι μικροσκοπικά σωματίδια που αιωρούνται στην ατμόσφαιρα και μπορούν να εισχωρήσουν στο αναπνευστικό σύστημα, προκαλώντας προβλήματα υγείας. Τα PM10 έχουν διάμετρο μικρότερη από 10 μικρόμετρα, ενώ τα PM2.5 είναι ακόμη μικρότερα, με διάμετρο μικρότερη από 2.5 μικρόμετρα. Για σύγκριση, η διάμετρος μιας ανθρώπινης τρίχας είναι περίπου 50-70 μικρόμετρα. Αυτά τα σωματίδια προέρχονται από την καύση ορυκτών καυσίμων, βιομηχανικές δραστηριότητες και φυσικές πηγές, όπως η σκόνη και οι πυρκαγιές.

Παράδειγμα: Στις αστικές περιοχές, τα αιωρούμενα σωματίδια PM2.5 και PM10 από τα οχήματα και τη θέρμανση επιβαρύνουν την ποιότητα του αέρα, αυξάνοντας τον κίνδυνο για αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα στους κατοίκους.

Αναφέρεται στην αύξηση του επιπέδου των θαλασσών λόγω της τήξης των πάγων που βρίσκονται στην στεριά και της θερμικής διαστολής του νερού εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτό απειλεί παράκτιες περιοχές με πλημμύρες και διάβρωση.

Παράδειγμα: Στο νησιωτικό κράτος Τουβαλού στον Ειρηνικό Ωκεανό, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας προκαλεί συχνές πλημμύρες, απειλώντας σπίτια και καλλιέργειες, ενώ οι κάτοικοι εξετάζουν τη μετεγκατάσταση καθώς το νησί κινδυνεύει να γίνει ακατοίκητο.

Είναι ένα μετεωρολογικό φαινόμενο υψηλής πίεσης στην ατμόσφαιρα, όπου ο αέρας κατεβαίνει προς την επιφάνεια και εξαπλώνεται προς τα έξω. Αυτό δημιουργεί ήπιες και ξηρές καιρικές συνθήκες, συχνά χωρίς βροχές. Αν ο αντικυκλώνας διαρκέσει για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να προκαλέσει καύσωνα ή ξηρασία.

Παράδειγμα: Στην Ελλάδα, ένας ισχυρός αντικυκλώνας κατά τους καλοκαιρινούς μήνες μπορεί να προκαλέσει παρατεταμένες περιόδους καύσωνα, με ξηρό και θερμό καιρό, δυσχεραίνοντας την καθημερινότητα και αυξάνοντας τον κίνδυνο πυρκαγιών.

Είναι είδη φυτών ή ζώων που αντιμετωπίζουν υψηλό κίνδυνο εξαφάνισης στο άμεσο μέλλον, συνήθως λόγω της απώλειας του φυσικού τους περιβάλλοντος, της κλιματικής αλλαγής, της ρύπανσης ή της ανθρώπινης δραστηριότητας.

Παράδειγμα: Η καρέτα-καρέτα, η θαλάσσια χελώνα που απαντάται σε παραλίες της Ζακύνθου, είναι απειλούμενο είδος λόγω της καταστροφής των περιοχών ωοτοκίας της από τον τουρισμό και τη ρύπανση των θαλασσών.

Η απανθρακοποίηση είναι η διαδικασία μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) σε διάφορους τομείς, όπως η ενέργεια και οι μεταφορές, με στόχο την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Παράδειγμα: Η Ελλάδα προωθεί την αντικατάσταση λιγνιτικών μονάδων με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως τα αιολικά και ηλιακά πάρκα, για να μειώσει τις εκπομπές CO₂ και να επιτύχει πιο καθαρή ενέργεια.

Είναι μια διαδικασία στην οποία οι αλλαγές σε ένα σύστημα δημιουργούν αντιδράσεις που προσπαθούν να αντισταθμίσουν το αρχικό φαινόμενο, βοηθώντας έτσι στη σταθεροποίηση του συστήματος. Στην κλιματική αλλαγή, οι αρνητικοί βρόγχοι ανατροφοδότησης μπορούν να επιβραδύνουν τις αυξήσεις της θερμοκρασίας.

Παράδειγμα: Καθώς αυξάνονται οι θερμοκρασίες, η εξάτμιση νερού από την επιφάνεια των ωκεανών αυξάνεται. Τα αυξημένα επίπεδα υδρατμών μπορεί να δημιουργήσουν περισσότερα σύννεφα, τα οποία αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα, μειώνοντας έτσι την ποσότητα θερμότητας που φτάνει στην επιφάνεια και συμβάλλοντας στη μείωση της υπερθέρμανσης.

Η παρουσία βλαβερών ουσιών στον αέρα, όπως μικροσωματίδια, διοξείδιο του αζώτου (NO₂) και μονοξείδιο του άνθρακα (CO), που προέρχονται από πηγές όπως η βιομηχανία, τα αυτοκίνητα και η καύση ορυκτών καυσίμων.

Παράδειγμα: Τους χειμερινούς μήνες, η χρήση τζακιών για θέρμανση σε περιοχές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης αυξάνει την ατμοσφαιρική ρύπανση, ειδικά τις βραδινές ώρες, δημιουργώντας το φαινόμενο της “αιθαλομίχλης”, που επηρεάζει την ποιότητα του αέρα και προκαλεί προβλήματα στην υγεία των κατοίκων.

Είναι ο κλάδος της επιστήμης που μελετά την αλληλεπίδραση μεταξύ κλίματος και ζωντανών οργανισμών, εξετάζοντας πώς οι κλιματικές συνθήκες επηρεάζουν τη διαβίωση, την κατανομή και την ανάπτυξη των ειδών, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Η βιοκλιματολογία συμβάλλει στην κατανόηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στη βιοποικιλότητα και τα οικοσυστήματα.

Παράδειγμα: Η βιοκλιματολογία μελετά πώς οι αυξημένες θερμοκρασίες επηρεάζουν τα πρότυπα μετανάστευσης των πουλιών ή την κατανομή των φυτικών ειδών. Για παράδειγμα, οι κλιματικές αλλαγές μπορεί να μετατοπίσουν τα όρια των μεσογειακών δασών σε υψηλότερα υψόμετρα, όπου το κλίμα παραμένει πιο δροσερό και κατάλληλο για αυτά τα οικοσυστήματα.

Είναι η ζώνη της Γης που περιλαμβάνει όλα τα οικοσυστήματα και τους ζωντανούς οργανισμούς, από τους μικροοργανισμούς έως τα δάση και τους ωκεανούς. Η βιόσφαιρα καλύπτει όλες τις περιοχές του πλανήτη όπου υπάρχει ζωή, συνδέοντας στεριά, νερό και ατμόσφαιρα, και αποτελεί τη βάση για τη βιοποικιλότητα και τη διατήρηση των οικοσυστημάτων.

Παράδειγμα: Η βιόσφαιρα περιλαμβάνει διαφορετικά οικοσυστήματα, όπως τις πεδιάδες της Αφρικής, τα τροπικά δάση του Αμαζονίου και τους κοραλλιογενείς υφάλους του Ινδικού Ωκεανού, τα οποία συνεργάζονται και διασφαλίζουν τη συνολική υγεία και σταθερότητα του πλανήτη.

Είναι η συγκεκριμένη περιοχή ή το φυσικό περιβάλλον όπου ζει και αναπτύσσεται ένα είδος ή μια κοινότητα οργανισμών, παρέχοντας τους τις κατάλληλες συνθήκες για επιβίωση και αναπαραγωγή.

Παράδειγμα: Το δάσος της Πάρνηθας είναι βιότοπος για ζώα όπως τα ελάφια και διάφορα είδη ενδημικών πουλιών, προσφέροντάς τους καταφύγιο, τροφή και συνθήκες που υποστηρίζουν τη ζωή τους.

Είναι ένα αέριο του θερμοκηπίου που παράγεται φυσικά από διεργασίες όπως η αναπνοή και η ηφαιστειακή δραστηριότητα, αλλά και από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η καύση ορυκτών καυσίμων, η βιομηχανία και η αποψίλωση δασών. Το CO₂ παγιδεύει τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή, και αυξάνει την οξίνιση των ωκεανών.

Παράδειγμα: Η αυξημένη συγκέντρωση CO₂ από την καύση ορυκτών καυσίμων για ενέργεια και μεταφορές έχει οδηγήσει σε αύξηση της μέσης πλανητικής θερμοκρασίας, επιδεινώνοντας τα ακραία καιρικά φαινόμενα και εντείνοντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Είναι ένας διεθνής οργανισμός που ιδρύθηκε το 1988 από τα Ηνωμένα Έθνη, λειτουργεί υπό την αιγίδα του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), συγκεκριμένα σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό (WMO) και το Πρόγραμμα Περιβάλλοντος του ΟΗΕ (UNEP), με σκοπό την αξιολόγηση της επιστημονικής γνώσης σχετικά με την κλιματική αλλαγή, τις επιπτώσεις της, και τις πιθανές λύσεις. Η IPCC συγκεντρώνει επιστημονικά δεδομένα από χιλιάδες ειδικούς και δημοσιεύει εκθέσεις που καθοδηγούν τις κυβερνήσεις για τη χάραξη πολιτικών με στόχο τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτήν.

Παράδειγμα: Στην τελευταία της έκθεση, η IPCC προειδοποίησε ότι η αύξηση της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 1,5°C ή περισσότερο θα έχει σοβαρές συνέπειες για τα οικοσυστήματα και τις ανθρώπινες κοινωνίες, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για άμεση δράση σε παγκόσμιο επίπεδο.

Είναι η μελέτη των δακτυλίων των δέντρων για την κατανόηση των κλιματικών συνθηκών του παρελθόντος. Κάθε δακτύλιος αντιστοιχεί σε έναν χρόνο ανάπτυξης και η σύσταση, το πάχος ή η πυκνότητά του αντικατοπτρίζει τις περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως η θερμοκρασία και οι βροχοπτώσεις, που επικράτησαν εκείνη τη χρονιά.

Παράδειγμα: Οι επιστήμονες αναλύοντας τους δακτυλίους αρχαίων δέντρων σε περιοχές όπως η Πίνδος, μπορούν να προσδιορίσουν τις κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν εκατοντάδες χρόνια πριν, εντοπίζοντας περιόδους ξηρασίας ή ψυχρότερων χειμώνων.

Η περίοδος τέλη του 19ου – αρχές του 20ού αιώνα, όπου σημειώθηκαν μεγάλες τεχνολογικές εξελίξεις, όπως η εκτεταμένη χρήση του ηλεκτρισμού, του πετρελαίου και του χάλυβα. Αυτή η εποχή οδήγησε σε σημαντική αύξηση των εκπομπών ρύπων, ιδιαίτερα λόγω της μαζικής παραγωγής, της χημικής βιομηχανίας και της διεύρυνσης των μεταφορών, επιδεινώνοντας τη ρύπανση και συμβάλλοντας στην κλιματική κρίση.

Παράδειγμα: Η ευρεία χρήση πετρελαίου και η εφεύρεση του κινητήρα εσωτερικής καύσης δημιούργησαν νέες πηγές ατμοσφαιρικής ρύπανσης, που εξακολουθούν να επιβαρύνουν το περιβάλλον μέχρι σήμερα.

Είναι ένα φυσικό κλιματικό φαινόμενο που εμφανίζεται στον Ειρηνικό Ωκεανό και επηρεάζει τα καιρικά πρότυπα παγκοσμίως. Το Ελ Νίνιο προκαλεί αύξηση της θερμοκρασίας των υδάτων στην τροπική ζώνη του Ειρηνικού και επιδρά στις βροχοπτώσεις, τις ξηρασίες και τη θερμοκρασία σε διάφορες περιοχές του πλανήτη.

Παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια ενός ισχυρού φαινομένου Ελ Νίνιο, χώρες όπως το Περού και το Εκουαδόρ βιώνουν έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες, ενώ σε άλλες περιοχές, όπως η Αυστραλία, παρατηρείται ξηρασία και αυξημένος κίνδυνος δασικών πυρκαγιών.

Είναι η διαδικασία κατά την οποία γόνιμες περιοχές χάνουν σταδιακά τη βλάστησή τους και μετατρέπονται σε έρημο, λόγω της κλιματικής αλλαγής, της υπερβόσκησης, της αποψίλωσης και της κακής διαχείρισης του εδάφους. Η ερημοποίηση μειώνει τη δυνατότητα της γης να υποστηρίξει καλλιέργειες και άγρια ζωή, επιβαρύνοντας την οικονομία και τις κοινότητες που εξαρτώνται από αυτήν.

Παράδειγμα: Στη Νότια Ελλάδα, η εντατική γεωργία και η έλλειψη νερού έχουν οδηγήσει σε φαινόμενα ερημοποίησης, καθώς το έδαφος χάνει τη γονιμότητά του και η βλάστηση μειώνεται σημαντικά.

Είναι μια γεωλογική περίοδος κατά την οποία η θερμοκρασία της Γης μειώνεται σημαντικά, οδηγώντας στη δημιουργία εκτεταμένων παγετώνων που καλύπτουν μεγάλες περιοχές των ηπείρων. Οι εποχές παγετώνων διαρκούν χιλιάδες χρόνια και χαρακτηρίζονται από ψυχρά κλίματα και χαμηλότερα επίπεδα θάλασσας.

Παράδειγμα: Η τελευταία εποχή παγετώνων, που έληξε περίπου πριν από 11.700 χρόνια, κάλυψε τη Βόρεια Ευρώπη, τη Βόρεια Αμερική και άλλες περιοχές με τεράστιους παγετώνες. Καθώς οι πάγοι άρχισαν να λιώνουν, η στάθμη της θάλασσας ανέβηκε, διαμορφώνοντας τα παράκτια τοπία όπως τα γνωρίζουμε σήμερα.

Είναι η μόλυνση του εδάφους με βλαβερές ουσίες, όπως βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα και τοξικά απόβλητα, που μειώνουν τη γονιμότητά του και βλάπτουν τα οικοσυστήματα.

Παράδειγμα: Η ανεξέλεγκτη απόρριψη βιομηχανικών αποβλήτων σε αγροτικές περιοχές της Βοιωτίας έχει οδηγήσει σε εδαφική ρύπανση, με αποτέλεσμα τη μόλυνση των καλλιεργειών και τη μείωση της ποιότητας των τοπικών γεωργικών προϊόντων.

Είναι η υπερβολική αύξηση φυκιών και υδρόβιων φυτών σε λίμνες, ποτάμια και θάλασσες λόγω της υπερβολικής συγκέντρωσης θρεπτικών ουσιών, όπως τα νιτρικά και φωσφορικά άλατα, συχνά από αγροτικά λιπάσματα και λύματα. Ο ευτροφισμός μειώνει το οξυγόνο στο νερό, προκαλώντας προβλήματα στους υδρόβιους οργανισμούς και μπορεί να οδηγήσει σε “νεκρές ζώνες” όπου δεν επιβιώνουν ψάρια και άλλοι οργανισμοί.

Παράδειγμα: Σε λίμνες με υψηλή συγκέντρωση θρεπτικών ουσιών, τα φύκια πολλαπλασιάζονται γρήγορα, αλλά όταν αποσυντίθενται, καταναλώνουν το οξυγόνο του νερού, δυσκολεύοντας την επιβίωση των ψαριών.

Είναι ένα είδος φυτού ή ζώου που ζει και αναπτύσσεται φυσικά μόνο σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή και δεν συναντάται πουθενά αλλού στον κόσμο. Παίζουν σημαντικό ρόλο στη διατήρηση της βιοποικιλότητας και της οικολογικής ισορροπίας, ενώ συμβάλλουν στην ανάπτυξη φαρμάκων. Τα ενδημικά είδη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αλλαγές του περιβάλλοντός τους και συχνά απειλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και την κλιματική αλλαγή.

Παράδειγμα: Η Μαύρη Πεύκη της Κρήτης (Pinus nigra subsp. pallasiana) είναι ενδημικό είδος που φύεται μόνο στα Λευκά Όρη της Κρήτης, σε υψόμετρο 800-2.400 μέτρων. Έχει προσαρμοστεί ειδικά στις τοπικές συνθήκες και δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο.

Είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα είδος ζώου ή φυτού παύει να υπάρχει οριστικά, όταν οι τελευταίοι επιζώντες του συγκεκριμένου είδους πεθαίνουν. Η εξαφάνιση συμβαίνει συχνά λόγω ανθρώπινων παρεμβάσεων, αλλαγών στο περιβάλλον ή φυσικών καταστροφών.

Παράδειγμα: Ο λύγκας στην Ελλάδα εξαφανίστηκε από πολλές περιοχές λόγω της καταστροφής των βιοτόπων του και της υπερβολικής θήρευσης, απειλώντας έτσι τη βιοποικιλότητα και την ισορροπία των δασικών οικοσυστημάτων.

Είναι η ημέρα κατά την οποία μια πόλη ή περιοχή προβλέπεται να εξαντλήσει εντελώς τα διαθέσιμα αποθέματα πόσιμου νερού, με αποτέλεσμα οι πολίτες να πρέπει να βασιστούν σε ελεγχόμενη διανομή του νερού από τις αρχές. Το φαινόμενο του Day Zero οφείλεται σε παρατεταμένη ξηρασία, υπεράντληση υδάτινων πόρων και κλιματική αλλαγή, και αποτελεί σοβαρή απειλή για την ανθρώπινη διαβίωση.

Παράδειγμα: Το Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική πλησίασε το Day Zero το 2018, καθώς η πόλη βρέθηκε πολύ κοντά στην εξάντληση των αποθεμάτων νερού. Οι αρχές εισήγαγαν αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση νερού, προκειμένου να αποφύγουν την πλήρη διακοπή της παροχής πόσιμου νερού στους κατοίκους.

Η έκθεση σε συνεχή ή υψηλής έντασης θόρυβο, όπως από την κυκλοφορία, τη βιομηχανία ή τα κατασκευαστικά έργα. Ο παρατεταμένος θόρυβος επηρεάζει τόσο τους ανθρώπους όσο και τα ζώα, προκαλώντας προβλήματα στην υγεία και τη συμπεριφορά τους.

Παράδειγμα: Η ηχορύπανση στις πόλεις προκαλεί άγχος και προβλήματα ύπνου στους ανθρώπους, ενώ τα πουλιά δυσκολεύονται να επικοινωνήσουν και να βρουν ταίρι, επηρεάζοντας την επιβίωσή τους.

Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο οι θερμοκρασίες της θάλασσας αυξάνονται ασυνήθιστα πάνω από τις κανονικές για μια παρατεταμένη περίοδο. Αυτό επηρεάζει αρνητικά τα θαλάσσια οικοσυστήματα, προκαλώντας μαζικούς θανάτους ψαριών, κοραλλιών και άλλων οργανισμών που δεν αντέχουν την απότομη αύξηση της θερμοκρασίας.

Παράδειγμα: Στη Μεσόγειο, οι θαλάσσιοι καύσωνες έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, επηρεάζοντας τα κοράλλια και μειώνοντας τους πληθυσμούς θαλάσσιων ειδών, όπως οι αχινοί και οι γαρίδες, γεγονός που διαταράσσει την ισορροπία του οικοσυστήματος.

Περισσότερο από το 90% της θερμότητας που προκαλείται από την υπερθέρμανση του πλανήτη, απορροφάται από τους ωκεανούς. Καθώς αυτή η θερμότητα απορροφάται, οι θερμοκρασίες των ωκεανών αυξάνονται και το νερό διαστέλλεται. Αυτή η θερμική διαστολή συμβάλλει ποσοστιαία στην αύξηση της παγκόσμιας στάθμης της θάλασσας.

Παράδειγμα: Η αύξηση της θερμοκρασίας στον Ατλαντικό Ωκεανό προκαλεί θερμική διαστολή, συμβάλλοντας στην άνοδο της στάθμης του νερού και επιδεινώνοντας τις πλημμύρες στις παράκτιες πόλεις, όπως το Μαϊάμι στις ΗΠΑ.

Είναι ένα φαινόμενο όπου  μια περιοχή καλύπτεται από σταθερό καιρικό σύστημα υψηλής πίεσης, το οποίο «παγιδεύει» τον θερμό αέρα κοντά στην επιφάνεια της Γης. Αυτό προκαλεί παρατεταμένες περιόδους ακραίων θερμοκρασιών και καύσωνα, καθώς ο θερμός αέρας δεν μπορεί να διαφύγει.

Παράδειγμα: Το 2021, οι βορειοδυτικές πολιτείες των ΗΠΑ και ο Καναδάς βίωσαν έναν θερμικό θόλο, με τις θερμοκρασίες να φτάνουν τους 49°C σε ορισμένες περιοχές, προκαλώντας συνθήκες ακραίου καύσωνα και σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και την καθημερινή ζωή των κατοίκων.

Είναι μια διαδικασία κατά την οποία ένα αρχικό φαινόμενο ενισχύει τον εαυτό του μέσα από επαναλαμβανόμενους κύκλους, οδηγώντας σε περαιτέρω ενίσχυση του ίδιου φαινομένου. Στην κλιματική αλλαγή, οι θετικοί βρόγχοι ανατροφοδότησης επιδεινώνουν τις συνέπειες της υπερθέρμανσης του πλανήτη.

Παράδειγμα: Όταν οι πάγοι στην Αρκτική λιώνουν, η ανακλαστικότητα της επιφάνειας μειώνεται, και το σκούρο νερό απορροφά περισσότερη ηλιακή θερμότητα. Αυτό προκαλεί περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας, οδηγώντας σε επιπλέον λιώσιμο των πάγων, ενισχύοντας έτσι τον κύκλο υπερθέρμανσης.

Είναι το στρώμα πάγου που σχηματίζεται όταν το θαλασσινό νερό παγώνει στην επιφάνεια των πολικών ωκεανών. Ο θαλάσσιος πάγος διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος, καθώς αντανακλά την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα (λευκαύγεια) και διατηρεί την πολική θερμοκρασία σταθερή.

Παράδειγμα: Στην Αρκτική, ο θαλάσσιος πάγος λιώνει ταχύτερα κάθε καλοκαίρι λόγω των αυξημένων θερμοκρασιών, μειώνοντας την έκταση του πάγου. Αυτό ενισχύει τον θετικό βρόγχο ανατροφοδότησης, καθώς το σκούρο νερό απορροφά περισσότερη θερμότητα, επιταχύνοντας την τήξη του πάγου και την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Είναι η θερμοκρασία που καταγράφεται από ένα θερμόμετρο καλυμμένο με βρεγμένο ύφασμα, το οποίο εκτίθεται στον αέρα. Η θερμοκρασία υγρού βολβού συνδυάζει τη θερμοκρασία του αέρα και την υγρασία, υποδεικνύοντας το σημείο στο οποίο η ανθρώπινη ψύξη μέσω της εξάτμισης του ιδρώτα γίνεται αδύνατη. Όταν η θερμοκρασία υγρού βολβού φτάσει τους 35°C, το ανθρώπινο σώμα δεν μπορεί να διατηρήσει τη θερμοκρασία του και κινδυνεύει από υπερθέρμανση, ακόμα και αν βρίσκεται σε σκιά.

Παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια ακραίων καυσώνων με υψηλή υγρασία, η θερμοκρασία υγρού βολβού μπορεί να φτάσει επικίνδυνα επίπεδα σε περιοχές όπως η Ινδία και ο Περσικός Κόλπος, καθιστώντας σχεδόν αδύνατη την επιβίωση χωρίς κλιματισμό.

Είναι η αύξηση της θερμοκρασίας υδάτινων οικοσυστημάτων, λόγω απόρριψης θερμού νερού από βιομηχανικές εγκαταστάσεις και εργοστάσια παραγωγής ενέργειας. Αυτή η αλλαγή στη θερμοκρασία διαταράσσει την ισορροπία των οικοσυστημάτων και επηρεάζει αρνητικά τη ζωή των υδρόβιων οργανισμών.

Παράδειγμα: Στη Γαλλία, τα πυρηνικά εργοστάσια απορρίπτουν θερμό νερό σε ποτάμια, και κατά τους καλοκαιρινούς καύσωνες, η θερμική ρύπανση αυξάνει τη θερμοκρασία του νερού, επηρεάζοντας αρνητικά την υδρόβια ζωή.

Η “θαλάσσια χιονόπτωση” (γνωστή και ως “πιτυρίδα του ωκεανού”) είναι μια φυσική διαδικασία που μοιάζει λίγο με το τι συμβαίνει όταν αφήνεις ψίχουλα στο τραπέζι – αλλά σε…υποβρύχια έκδοση. Είναι στην ουσία οργανικά υπολείμματα (σαν μικροσκοπικά “σκουπιδάκια”), όπως κομματάκια από νεκρά φυτά, πλαγκτόν και ζωάκια, που πέφτουν από την επιφάνεια προς τον βυθό, ακριβώς όπως το χιόνι πέφτει από τον ουρανό στη γη. Αυτό το “χιόνι” είναι βασική τροφή για τα πλάσματα που ζουν στα σκοτεινά, βαθιά μέρη της θάλασσας, εκεί που ούτε το φως του ήλιου δεν φτάνει.

Παράδειγμα: Φαντάσου ότι είσαι σε ένα πανηγύρι σε χωριό, τρως λαίμαργα τις τοπικές πίτες, και αρχίζεις να ρίχνεις ψίχουλα στο έδαφος. Αμέσως εμφανίζονται οι γάτες του χωριού που κάνουν πάρτι. Ε, το ίδιο συμβαίνει και στη θάλασσα: τα ψίχουλα είναι τα υπολείμματα οργανισμών και οι “γάτες” του βυθού είναι τα ψάρια και οι άλλοι οργανισμοί που τα περιμένουν για να τραφούν.

Η κλιματική προσαρμογή είναι οι ενέργειες και οι στρατηγικές που αναπτύσσονται για να αντιμετωπίσουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, ώστε να μειώσουμε τους κινδύνους και να προστατεύσουμε τις ανθρώπινες κοινωνίες, τα οικοσυστήματα και τις υποδομές.

Παράδειγμα: Στη Θεσσαλία, οι αγρότες εγκαθιστούν συστήματα συλλογής βρόχινου νερού και άρδευσης με σταγόνες, εξοικονομώντας νερό και διατηρώντας την παραγωγή ακόμα και σε περιόδους ξηρασίας.

Η κλιματική κρίση αναφέρεται στις σοβαρές και επιταχυνόμενες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο περιβάλλον, την ανθρώπινη υγεία και τις οικονομίες. Περιλαμβάνει φαινόμενα όπως ακραίους καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες και πυρκαγιές, που γίνονται όλο και πιο συχνά και έντονα.

Παράδειγμα: Το καλοκαίρι του 2024, η Κρήτη αντιμετώπισε έναν παρατεταμένο καύσωνα με θερμοκρασίες άνω των 40°C, προκαλώντας σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας και περιορισμούς στη χρήση νερού. Οι αγρότες αναγκάστηκαν να μειώσουν την άρδευση στις καλλιέργειές τους, με αποτέλεσμα σημαντικές απώλειες στην παραγωγή.

Είναι ακραίες καιρικές καταστάσεις, όπως καύσωνες, πλημμύρες, ξηρασίες και τυφώνες, που ενισχύονται ή πυροδοτούνται από τις αλλαγές στο κλιματικό σύστημα λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη και της κλιματικής αλλαγής. Αυτά τα φαινόμενα γίνονται πιο συχνά και έντονα καθώς αυξάνονται οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και μεταβάλλονται τα κλιματικά πρότυπα.

Παράδειγμα: Οι έντονοι καύσωνες στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια, όπως αυτός του 2019 που έφερε θερμοκρασίες – ρεκόρ σε πολλές χώρες, θεωρούνται κλιματογενή ακραία καιρικά φαινόμενα που έχουν επιδεινωθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Οι κλιματικοί πρόσφυγες είναι άτομα που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τον τόπο τους λόγω των σοβαρών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όπως οι πλημμύρες, η ξηρασία και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας.

Παράδειγμα: Κάτοικοι από παράκτιες περιοχές του Μπαγκλαντές αναγκάζονται να μετακινηθούν προς την ενδοχώρα λόγω των συνεχών πλημμυρών που καταστρέφουν σπίτια και καλλιέργειες, καθιστώντας την περιοχή τους ακατάλληλη για διαβίωση.

Είναι μια παρατεταμένη περίοδος πολύ υψηλών θερμοκρασιών, συχνά σε συνδυασμό με αυξημένη υγρασία, που υπερβαίνει τις κανονικές για την εποχή θερμοκρασίες. Κάθε χώρα έχει δικές της παραμέτρους θερμοκρασίας και διάρκειας που κηρύσσει συνθήκες καύσωνα. Οι καύσωνες μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, τα ζώα και το περιβάλλον.

Παράδειγμα: Το καλοκαίρι του 2021, η Ελλάδα βίωσε έναν ισχυρό καύσωνα με θερμοκρασίες που έφτασαν τους 45°C, δημιουργώντας συνθήκες δύσκολες για τον πληθυσμό και συμβάλλοντας στην εκδήλωση μεγάλων πυρκαγιών σε περιοχές όπως η Εύβοια και η Αττική.

Είναι έντονα τροπικά καιρικά φαινόμενα με στροβιλιζόμενους ανέμους υψηλής ταχύτητας και ισχυρές βροχοπτώσεις, που σχηματίζονται πάνω από θερμές θαλάσσιες περιοχές. Προκαλούν πλημμύρες, κατολισθήσεις και σοβαρές καταστροφές σε παράκτιες περιοχές, 

Παράδειγμα: Το 2018, ο κυκλώνας Ζορμπάς έπληξε την Ελλάδα, προκαλώντας έντονες βροχοπτώσεις και πλημμύρες σε περιοχές της Πελοποννήσου και της Αττικής, με σημαντικές ζημιές σε υποδομές και καλλιέργειες.

Είναι το σύνολο των περιοχών της Γης όπου το νερό βρίσκεται σε στερεή μορφή, όπως οι πάγοι, οι παγετώνες, το μόνιμα παγωμένο έδαφος (permafrost), το χιόνι και ο θαλάσσιος πάγος. Παίζει σημαντικό ρόλο στο κλιματικό σύστημα, καθώς αντανακλά μεγάλο ποσοστό της ηλιακής ακτινοβολίας πίσω στο διάστημα, συμβάλλοντας έτσι στην σταθεροποίηση του κλίματος. Ταυτόχρονα αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες νερού, οι οποίες απελευθερώνονται σταδιακά με την αύξηση της μέσης  πλανητικής θερμοκρασίας.

Παράδειγμα: Οι πάγοι της Ανταρκτικής και της Αρκτικής αποτελούν βασικά μέρη της κρυόσφαιρας. Η τήξη τους, λόγω της κλιματικής αλλαγής, συνεισφέρει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας και επηρεάζει τα παγκόσμια καιρικά μοτίβα.

Είναι ένα πολύπλοκο και πλούσιο οικοσύστημα που αποτελείται από αποικίες κοραλλιών και υποστηρίζει μεγάλη βιοποικιλότητα. Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι παρέχουν καταφύγιο σε χιλιάδες θαλάσσια είδη και προστατεύουν τις ακτές από διάβρωση.

Παράδειγμα: Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι από τα πιο βιοποικιλόμορφα οικοσυστήματα στον πλανήτη, προσφέροντας καταφύγιο και τροφή σε περίπου 25% των θαλάσσιων ειδών, παρά το ότι καλύπτουν μόνο το 1% της ωκεάνιας επιφάνειας.

Είναι οι φυσικές αστρονομικές μεταβολές στην τροχιά και τον άξονα της Γης, οι οποίες επηρεάζουν την ποσότητα και την κατανομή της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στον πλανήτη. Αυτοί οι κύκλοι περιλαμβάνουν τρεις κύριες παραμέτρους: την εκκεντρότητα (ελλειπτικότητα της τροχιάς της Γης γύρω από τον Ήλιο), την κλίση του άξονα και την μετάπτωση (αργή μετατόπιση του άξονα). Οι Κύκλοι Milankovitch θεωρούνται βασικός παράγοντας για την έναρξη και τη λήξη των εποχών παγετώνων και των μεσοπαγετώνων.

Παράδειγμα: Σήμερα, οι Κύκλοι Milankovitch συνεχίζουν να επηρεάζουν το κλίμα της Γης, αλλά οι αλλαγές αυτές είναι πολύ αργές, με κύκλους διάρκειας χιλιάδων ετών. Ωστόσο, η τρέχουσα κλιματική αλλαγή οφείλεται κυρίως στις ανθρώπινες δραστηριότητες και στην αύξηση των αερίων του θερμοκηπίου, σε αντίθεση με τους φυσικούς κλιματικούς κύκλους που στο παρελθόν καθόριζαν τις εποχές παγετώνων και μεσοπαγετώνων.

Είναι ένα φυσικό κλιματικό φαινόμενο, όπου οι θερμοκρασίες των υδάτων στον κεντρικό και ανατολικό Ειρηνικό Ωκεανό μειώνονται περισσότερο από το κανονικό. Το Λα Νίνια επηρεάζει παγκόσμια τα καιρικά πρότυπα, προκαλώντας αντίθετες συνθήκες από το El Niño, όπως αυξημένες βροχοπτώσεις και χαμηλότερες θερμοκρασίες σε ορισμένες περιοχές.

Παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου Λα Νίνια, περιοχές όπως η Αυστραλία αντιμετωπίζουν περισσότερες βροχοπτώσεις και έντονες καταιγίδες, ενώ η δυτική ακτή της Νότιας Αμερικής μπορεί να βιώσει ξηρασίες.

Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο τα κοράλλια χάνουν το χρώμα τους και γίνονται λευκά λόγω της απώλειας των συμβιωτικών φυκιών που ζουν στον ιστό τους και τους παρέχουν τροφή. Η λεύκανση προκαλείται κυρίως από την αύξηση της θερμοκρασίας της θάλασσας, τη ρύπανση και την οξίνιση των ωκεανών και μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο των κοραλλιών αν διαρκέσει πολύ.

Παράδειγμα: Στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο στην Αυστραλία, επαναλαμβανόμενα επεισόδια λεύκανσης έχουν καταστρέψει μεγάλα τμήματα του υφάλου, λόγω των συνεχόμενων αυξήσεων της θερμοκρασίας των ωκεανών, επηρεάζοντας σοβαρά τη βιοποικιλότητα και το τουριστικό ενδιαφέρον της περιοχής.

Είναι η ικανότητα μιας επιφάνειας, όπως οι πάγοι ή τα σύννεφα, να αντανακλά την ηλιακή ακτινοβολία πίσω στο διάστημα. Όσο μεγαλύτερη η λευκαύγεια, τόσο περισσότερη ηλιακή ενέργεια ανακλάται αντί να απορροφάται, συμβάλλοντας στη διατήρηση χαμηλότερων θερμοκρασιών.

Παράδειγμα: Το λιώσιμο των πολικών πάγων μειώνει τη λευκαύγεια της Γης, καθώς το σκούρο νερό που αποκαλύπτεται απορροφά περισσότερη θερμότητα, εντείνοντας την υπερθέρμανση του πλανήτη.

Αναφέρεται στην κατάσταση όπου μια δραστηριότητα δεν παράγει καθόλου εκπομπές CO₂ εξ αρχής, χρησιμοποιώντας 100% καθαρές και βιώσιμες πηγές ενέργειας και τεχνολογίες που δεν παράγουν θερμοκηπικά αέρια.

Παράδειγμα: Μια κατοικία που λειτουργεί αποκλειστικά με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως ηλιακή και αιολική, και δεν εξαρτάται από καμία πηγή που εκπέμπει CO₂, μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει μηδενικό ενεργειακό αποτύπωμα άνθρακα.

Είναι στρώματα εδάφους που παραμένουν παγωμένα για τουλάχιστον δύο συνεχόμενα έτη, συνήθως σε πολικές ή ορεινές περιοχές. Το μόνιμα παγωμένο έδαφος αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες αποθήκες αεριών του θερμοκηπίου στον πλανήτη.

Παράδειγμα: Στη Σιβηρία, το λιώσιμο του permafrost έχει αρχίσει να απελευθερώνει εγκλωβισμένο μεθάνιο, συμβάλλοντας στην αύξηση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και εντείνοντας την κλιματική αλλαγή.

Είναι η μέση θερμοκρασία της επιφάνειας του πλανήτη, υπολογισμένη από μετρήσεις θερμοκρασίας σε διάφορες περιοχές της ξηράς, των ωκεανών και της ατμόσφαιρας. Η μέση πλανητική θερμοκρασία αποτελεί βασικό δείκτη για την παρακολούθηση της κλιματικής αλλαγής, καθώς οι αυξήσεις της συνδέονται με τις επιπτώσεις των αερίων του θερμοκηπίου.

Παράδειγμα: Η μέση πλανητική θερμοκρασία έχει αυξηθεί κατά περίπου 1,2°C από τα προ-βιομηχανικά επίπεδα, γεγονός που έχει οδηγήσει σε πιο συχνούς καύσωνες, ακραία καιρικά φαινόμενα, λιώσιμο των πάγων και απώλεια της βιοποικιλότητας.

Είναι ένα ισχυρό αέριο του θερμοκηπίου, περίπου 25 φορές πιο δραστικό από το διοξείδιο του άνθρακα στην παγίδευση θερμότητας, αν και παραμένει λιγότερο χρόνο στην ατμόσφαιρα. Το μεθάνιο προέρχεται από φυσικές πηγές, όπως οι βάλτοι, ηφαίστεια αλλά και από ανθρώπινες δραστηριότητες, όπως η γεωργία (ιδίως η κτηνοτροφία), οι χωματερές και η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων.

Παράδειγμα: Η εντατική εκτροφή βοοειδών αυξάνει τις εκπομπές μεθανίου στην ατμόσφαιρα, καθώς τα ζώα αυτά παράγουν μεθάνιο κατά τη διαδικασία της πέψης, συμβάλλοντας στην κλιματική αλλαγή.

Είναι μια περίοδος ασυνήθιστα ψυχρού κλίματος που διήρκεσε περίπου από τον 14ο έως τον 19ο αιώνα, είτε λόγο χαμηλής ηλιακής δραστηριότητας, μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις, αλλαγές στις θερμοκρασίες των ωκεανών ή μειωμένα επίπεδα αερίων θερμοκηπίου, επηρεάζοντας κυρίως το βόρειο ημισφαίριο. Κατά τη διάρκεια της Μικρής Εποχής Παγετώνων, οι χειμώνες ήταν πιο ψυχροί και παρατεταμένοι, με αποτέλεσμα την επέκταση των παγετώνων και πιο δύσκολες συνθήκες για καλλιέργειες και διαβίωση.

Παράδειγμα: Κατά τη Μικρή Εποχή Παγετώνων, ο ποταμός Τάμεσης στο Λονδίνο πάγωνε συχνά τον χειμώνα, και διοργανώνονταν τα λεγόμενα “Frost Fairs” πάνω στον πάγο. Στην ηπειρωτική Ευρώπη, οι σκληροί χειμώνες και η επιμήκυνση των καλλιεργητικών περιόδων δυσκόλεψαν την παραγωγή τροφίμων και την επιβίωση των τοπικών πληθυσμών.

Είναι η θερμότερη περίοδος ανάμεσα σε δύο εποχές παγετώνων, κατά την οποία η θερμοκρασία της Γης αυξάνεται και οι παγετώνες συρρικνώνονται. Οι μεσοπαγετώδεις περίοδοι επιτρέπουν την ανάπτυξη της βιοποικιλότητας και συχνά συνοδεύονται από άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Παράδειγμα: Η τρέχουσα κλιματική εποχή, γνωστή ως Ολόκαινος, είναι μια μεσοπαγετώδης περίοδος που ξεκίνησε περίπου πριν από 11.700 χρόνια. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, οι ήπιες θερμοκρασίες επέτρεψαν την ανάπτυξη των ανθρώπινων κοινωνιών και της γεωργίας, συμβάλλοντας στην εξέλιξη του πολιτισμού.

Μικροσκοπικά σωματίδια πλαστικού, συνήθως μικρότερα από 5 χιλιοστά, που προέρχονται από τη φθορά πλαστικών προϊόντων ή προστίθενται σε καλλυντικά και προϊόντα καθαρισμού. Αυτά συσσωρεύονται στο περιβάλλον, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα και τελικά καταλήγουν μέσα τους ανθρώπους και τα ζώα.

Παράδειγμα: Έρευνες έχουν βρει μικροπλαστικά στους ανθρώπινους πνεύμονες, ιδιαίτερα σε κατοίκους αστικών περιοχών, πιθανότατα λόγω της εισπνοής σωματιδίων από την ατμόσφαιρα.

Είναι μια γρήγορη και έντονη πλημμύρα που συμβαίνει μέσα σε λίγα λεπτά ή ώρες μετά από έντονη βροχόπτωση ή άλλη πηγή νερού, όπως η υπερχείλιση ενός ποταμού. Οι αιφνίδιες πλημμύρες είναι ιδιαίτερα επικίνδυνες, καθώς δεν αφήνουν αρκετό χρόνο για προετοιμασία ή απομάκρυνση.

Παράδειγμα: Το 2017, στη Μάνδρα Αττικής, μια ξαφνική πλημμύρα προκλήθηκε από έντονη βροχόπτωση, με αποτέλεσμα ορμητικά νερά να παρασύρουν οχήματα, να πλημμυρίσουν σπίτια και να προκαλέσουν σημαντικές καταστροφές και απώλειες ανθρώπινων ζωών.

Είναι μια παρατεταμένη περίοδος (μήνες ή χρόνια) με ασυνήθιστα χαμηλές βροχοπτώσεις, η οποία οδηγεί σε έλλειψη νερού. Η ξηρασία μπορεί να επηρεάσει την παραγωγή τροφίμων, να αυξήσει τον κίνδυνο πυρκαγιών και να επιδεινώσει την υποβάθμιση του εδάφους.

Παράδειγμα: Στη Θεσσαλία, παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας τα τελευταία χρόνια έχουν μειώσει τη διαθεσιμότητα νερού για καλλιέργειες, επηρεάζοντας αρνητικά την παραγωγή βαμβακιού και άλλων αγροτικών προϊόντων της περιοχής.

Το ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα (ή “μηδενικές εκπομπές άνθρακα”) σημαίνει ότι οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από μια δραστηριότητα ή οργανισμό εξισορροπούνται πλήρως με τη μείωση ή απορρόφηση ισοδύναμης ποσότητας CO₂, επιτυγχάνοντας καθαρό μηδενικό αποτύπωμα άνθρακα.

Παράδειγμα: Ένας ελληνικός αμπελώνας εγκαθιστά ηλιακά πάνελ και φυτεύει δέντρα για να αντισταθμίσει τις εκπομπές του, επιτυγχάνοντας ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα στην παραγωγή του κρασιού του.

Είναι η σταδιακή μείωση του pH των ωκεανών λόγω της απορρόφησης διοξειδίου του άνθρακα (CO₂) από την ατμόσφαιρα. Όταν το CO₂ διαλύεται στο νερό, σχηματίζει ανθρακικό οξύ, το οποίο μειώνει το pH και καθιστά το θαλάσσιο περιβάλλον πιο όξινο. Αυτό επηρεάζει αρνητικά τους θαλάσσιους οργανισμούς, ειδικά τα κοράλλια και τα οστρακόδερμα, που δυσκολεύονται να σχηματίσουν τους ασβεστολιθικούς σκελετούς και κελύφη τους.

Παράδειγμα: Η αυξανόμενη οξίνιση των ωκεανών απειλεί τους πληθυσμούς κοραλλιών στον Μεγάλο Κοραλλιογενή Ύφαλο, καθώς η δυσκολία σχηματισμού σκελετού αποδυναμώνει τα κοράλλια και διαταράσσει το οικοσύστημα που εξαρτάται από αυτά.

Είναι η γεωλογική περίοδος που ξεκίνησε περίπου πριν από 11.700 χρόνια, αμέσως μετά την τελευταία εποχή παγετώνων, και συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Το Ολόκαινο χαρακτηρίζεται από σταθερότερες θερμοκρασίες, συρρίκνωση των παγετώνων και άνοδο της στάθμης της θάλασσας.

Παράδειγμα: Κατά τη διάρκεια του Ολοκαίνου, οι πιο ήπιες κλιματικές συνθήκες επέτρεψαν τη γεωργική επανάσταση, με αποτέλεσμα οι ανθρώπινες κοινωνίες να αρχίσουν να εγκαθίστανται και να αναπτύσσουν πολιτισμούς, θέτοντας τις βάσεις για τον σύγχρονο πολιτισμό.

Είναι ρύποι που παράγονται κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων σε οχήματα, βιομηχανίες και σταθμούς παραγωγής ενέργειας. Τα οξείδια του αζώτου συμβάλλουν στην ατμοσφαιρική ρύπανση, στη δημιουργία του φωτοχημικού νέφους (όζον σε χαμηλά επίπεδα) και ενισχύουν το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Επίσης, οδηγούν σε οξίνιση του περιβάλλοντος και έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, προκαλώντας αναπνευστικά προβλήματα.

Παράδειγμα: Στις μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, τα οξείδια του αζώτου από τα οχήματα και τη βιομηχανία αυξάνουν τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης, προκαλώντας προβλήματα υγείας στους κατοίκους και συμβάλλοντας στην εμφάνιση του φωτοχημικού νέφους.

Είναι βροχή με υψηλά επίπεδα οξέων, που προέρχονται από ρύπους, όπως το διοξείδιο του θείου και τα οξείδια του αζώτου. Αυτή η βροχή έχει ισχυρή διαβρωτική ικανότητα, καταστρέφοντας κτίρια, μνημεία και προκαλώντας ζημιές στα οικοσυστήματα.

Παράδειγμα: Στη Δυτική Μακεδονία, η όξινη βροχή από τις εκπομπές των λιγνιτικών μονάδων προκαλεί διάβρωση σε πέτρινες κατασκευές και μνημεία, ενώ υποβαθμίζει τα δάση, βλάπτοντας τη βλάστηση και τη γονιμότητα του εδάφους.

Είναι ένα σύστημα που περιλαμβάνει όλους τους ζωντανούς οργανισμούς (φυτά, ζώα, μικροοργανισμούς) και το φυσικό τους περιβάλλον (έδαφος, νερό, αέρας) σε μια συγκεκριμένη περιοχή.

Παράδειγμα: Το δάσος της Πεντέλης είναι ένα οικοσύστημα που περιλαμβάνει διάφορα φυτά και ζώα, όπως πέρδικες και αλεπούδες, καθώς και μικροοργανισμούς που συμβάλλουν στη διατήρηση της υγείας του εδάφους και της βιοποικιλότητας.

Είναι μια ζώνη φυσικής βλάστησης ή ενδιαιτήματος που συνδέει δύο ή περισσότερους βιότοπους, επιτρέποντας τη μετακίνηση και την αναπαραγωγή των ειδών ανάμεσά τους. Οι οικολογικοί διάδρομοι βοηθούν στη διατήρηση της βιοποικιλότητας, επιτρέποντας στα ζώα να μετακινούνται με ασφάλεια και να βρουν νέες πηγές τροφής ή περιοχές για να ζήσουν.

Παράδειγμα: Στην Πίνδο, οι οικολογικοί διάδρομοι συνδέουν διαφορετικές περιοχές δασών, επιτρέποντας σε είδη όπως η καφέ αρκούδα να μετακινούνται ελεύθερα, να αναζητούν τροφή και να διατηρούν υγιείς πληθυσμούς, ακόμη και όταν ο κύριος βιότοπος τους περιορίζεται.

Είναι η φυσική διαδικασία με την οποία ένα οικοσύστημα εξελίσσεται και αλλάζει σταδιακά με την πάροδο του χρόνου, καθώς διαφορετικά είδη φυτών και ζώων εγκαθίστανται και αντικαθιστούν τα προηγούμενα. Η οικολογική διαδοχή μπορεί να συμβεί μετά από φυσικές καταστροφές ή αλλαγές στο περιβάλλον, δημιουργώντας σταδιακά μια νέα ισορροπία.

Παράδειγμα: Μετά από μια δασική πυρκαγιά, η οικολογική διαδοχή ξεκινά με τα πρώτα φυτά που αναπτύσσονται, όπως αγριόχορτα και θάμνους, τα οποία σταδιακά προετοιμάζουν το έδαφος για την επανεγκατάσταση δέντρων και άλλων ειδών του οικοσυστήματος.

Είναι η αλληλεπίδραση και συνεργασία μεταξύ διαφορετικών ειδών σε ένα οικοσύστημα, όπου κάθε είδος επωφελείται από τη σχέση, είτε άμεσα είτε έμμεσα.

Παράδειγμα: Η συμβίωση μεταξύ μελισσών και λουλουδιών είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα οικο-συμβίωσης, καθώς οι μέλισσες συλλέγουν νέκταρ και γύρη από τα λουλούδια, ενώ παράλληλα βοηθούν στην επικονίαση τους, προάγοντας την αναπαραγωγή των φυτών.

Είναι η κατάσταση στην οποία τα διάφορα στοιχεία ενός οικοσυστήματος (φυτά, ζώα, μικροοργανισμοί) βρίσκονται σε ισορροπία, διατηρώντας σταθερούς πληθυσμούς και αλληλεξαρτήσεις. Όταν υπάρχει οικολογική ισορροπία, το οικοσύστημα μπορεί να αυτορυθμίζεται και να ανακάμπτει από διαταραχές.

Παράδειγμα: Στα δάση της Ροδόπης, η παρουσία αρπακτικών, όπως οι λύκοι, συμβάλλει στον έλεγχο των πληθυσμών ελαφιών και άλλων φυτοφάγων ζώων, διατηρώντας έτσι την οικολογική ισορροπία και αποτρέποντας την υπερβόσκηση που θα κατέστρεφε τη βλάστηση.

Η περίοδος 18ου-19ου αιώνα, κατά την οποία εισήχθη η μηχανική παραγωγή και η εκτεταμένη χρήση ορυκτών καυσίμων, όπως ο άνθρακας, για τη λειτουργία μηχανών και εργοστασίων. Η βιομηχανική επανάσταση οδήγησε σε πρωτόγνωρα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και αύξησε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, που είναι βασικός παράγοντας για την κλιματική αλλαγή.

Παράδειγμα: Τα πρώτα εργοστάσια στην Αγγλία βασίζονταν στην καύση άνθρακα, αυξάνοντας τις εκπομπές CO₂ στην ατμόσφαιρα και θέτοντας τις βάσεις για τη σύγχρονη περιβαλλοντική ρύπανση.

Είναι μια μεγάλη, μόνιμη μάζα πάγου που σχηματίζεται από τη συσσώρευση και τη συμπίεση χιονιού σε ψυχρές περιοχές, όπως στα βουνά και τους πόλους. Οι παγετώνες είναι σημαντικοί ρυθμιστές του κλίματος και πηγές γλυκού νερού για τα οικοσυστήματα και τις ανθρώπινες κοινότητες. Λόγω της κλιματικής αλλαγής, οι παγετώνες λιώνουν ταχύτερα, οδηγώντας σε άνοδο της στάθμης των θαλασσών και απώλεια γλυκού νερού.

Παράδειγμα: Ο παγετώνας Γροιλανδίας λιώνει με ανησυχητικούς ρυθμούς λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Η απώλεια μάζας πάγου από τον παγετώνα συμβάλλει στην άνοδο της στάθμης της θάλασσας, η οποία απειλεί παράκτιες περιοχές σε όλο τον κόσμο και οδηγεί σε μόνιμες αλλαγές στο κλιματικό σύστημα.

Είναι η επιστήμη που μελετά το κλίμα της Γης σε γεωλογικές περιόδους του παρελθόντος, πριν από τις καταγραφές των καιρικών δεδομένων. Οι παλαιοκλιματολόγοι χρησιμοποιούν δεδομένα από φυσικά αρχεία, όπως τους δακτυλίους των δέντρων, τους πάγους των πολικών περιοχών και τα ιζήματα των ωκεανών, για να ανακατασκευάσουν το κλίμα σε διαφορετικές χρονικές περιόδους και να κατανοήσουν πώς το κλίμα έχει αλλάξει διαχρονικά.

Παράδειγμα: Μελετώντας δείγματα πάγου από την Ανταρκτική, οι παλαιοκλιματολόγοι έχουν καταφέρει να καταγράψουν τα επίπεδα αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα πριν από εκατομμύρια χρόνια, αποκαλύπτοντας περιόδους θερμοκηπιακού και παγετώδους κλίματος.

Είναι μεγάλες συγκεντρώσεις πετρελαίου που διαρρέουν στη θάλασσα από ατυχήματα σε πλοία ή πλατφόρμες εξόρυξης. Αυτές οι κηλίδες απλώνονται στην επιφάνεια του νερού, μολύνοντας το θαλάσσιο περιβάλλον, θέτοντας σε κίνδυνο τα θαλάσσια είδη.

Παράδειγμα: Η πετρελαιοκηλίδα στον Σαρωνικό Κόλπο το 2017 προκάλεσε σοβαρή ρύπανση, μολύνοντας τις ακτές της Σαλαμίνας και απειλώντας τη θαλάσσια ζωή, ενώ επηρέασε αρνητικά και την αλιεία και τον τουρισμό της περιοχής.

Τα PFAS (υπερφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες) είναι μια ομάδα χημικών ενώσεων που χρησιμοποιούνται ευρέως για τις ανθεκτικές τους ιδιότητες σε νερό, λίπη και θερμότητα. Λόγω της χημικής τους σύνθεσης, τα PFAS δεν διασπώνται εύκολα στο περιβάλλον, γεγονός που τα κάνει να συσσωρεύονται στα οικοσυστήματα και στον ανθρώπινο οργανισμό, προκαλώντας πιθανά προβλήματα υγείας.

Παράδειγμα: Τα PFAS χρησιμοποιούνται σε προϊόντα όπως αντικολλητικά σκεύη, αδιάβροχα υφάσματα και αφρούς πυρόσβεσης. Η ανεξέλεγκτη χρήση και απόρριψή τους έχει οδηγήσει σε μόλυνση του νερού και του εδάφους, ενώ μελέτες δείχνουν ότι η παρατεταμένη έκθεση σε αυτά τα χημικά μπορεί να επηρεάσει την υγεία, προκαλώντας, μεταξύ άλλων, διαταραχές στο ανοσοποιητικό σύστημα.

Είναι η ρύπανση που προκαλείται από διαρροή ραδιενεργών υλικών στο περιβάλλον, όπως ουράνιο ή πλουτώνιο. Αυτή η μορφή ρύπανσης είναι εξαιρετικά επικίνδυνη, καθώς η ραδιενέργεια μπορεί να παραμείνει ενεργή για χιλιάδες χρόνια και να προκαλέσει σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και το περιβάλλον.

Παράδειγμα: Το πυρηνικό ατύχημα στο Τσερνόμπιλ το 1986 προκάλεσε εκτεταμένη ραδιενεργή ρύπανση, που μόλυνε το έδαφος και τα ύδατα, με αποτέλεσμα χιλιάδες άνθρωποι και ζώα να εκτεθούν σε επικίνδυνα επίπεδα ακτινοβολίας και πολλές περιοχές να παραμείνουν ακατοίκητες μέχρι σήμερα.

Η μόλυνση ποταμών, λιμνών και θαλασσών με βλαβερές ουσίες, όπως χημικά, πλαστικά και οργανικά απόβλητα, που επηρεάζουν την υγεία των οικοσυστημάτων και των ανθρώπων.

Παράδειγμα: Η ρίψη βιομηχανικών αποβλήτων και απορριμμάτων στον Ασωπό ποταμό έχει οδηγήσει σε σοβαρή ρύπανση, επηρεάζοντας την ποιότητα του νερού και την ασφάλεια των καλλιεργειών στην περιοχή.

Είναι η διαδικασία όπου μια περιοχή με πυκνή βλάστηση μετατρέπεται σταδιακά σε σαβάνα, δηλαδή σε μια έκταση με αραιή βλάστηση με χόρτα και λίγα δέντρα. Αυτό συμβαίνει λόγω κλιματικής αλλαγής, πυρκαγιών ή υπερβόσκησης, που αλλοιώνουν το φυσικό περιβάλλον και μειώνουν την πυκνότητα της βλάστησης.

Παράδειγμα: Σε ορισμένες περιοχές της Νότιας Ευρώπης, οι συχνές πυρκαγιές και η ξηρασία προκαλούν φαινόμενα σαβανοποίησης, όπου τα δάση μειώνονται και κυριαρχεί η χαμηλή βλάστηση, όπως θάμνοι και λιγοστά δέντρα.

Είναι το κρίσιμο όριο πέρα από το οποίο ένα οικοσύστημα ή ένα κλιματικό σύστημα αλλάζει δραματικά και μόνιμα. Όταν φτάσει σε ένα σημείο καμπής, το σύστημα δεν μπορεί να επανέλθει στην αρχική του κατάσταση και οι αλλαγές γίνονται μη αναστρέψιμες ή επιταχύνονται από μόνες τους.

Παράδειγμα: Η αποψίλωση του Αμαζονίου αποτελεί ένα πιθανό σημείο καμπής. Αν η καταστροφή το δάσους συνεχιστεί πέρα από ένα κρίσιμο όριο, το δάσος θα μπορούσε να μετατραπεί σε σαβάνα, καθώς η υγρασία που συγκρατείται από τα δέντρα μειώνεται. Αυτό θα οδηγήσει σε μη αναστρέψιμη απώλεια βιοποικιλότητας και θα μειώσει δραματικά την ικανότητα του δάσους να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα, επιδεινώνοντας περαιτέρω την κλιματική αλλαγή.

Είναι ένας ισχυρός κυκλώνας που σχηματίζεται αποκλειστικά στον Βόρειο Ατλαντικό, στον κεντρικό Βόρειο Ειρηνικό ή στον ανατολικό Βόρειο Ειρηνικό ωκεανό. Έχει ταχύτητες που ξεπερνουν τα 119 χιλιόμετρα την ώρα και χωρίζονται σε 5 κατηγορίες με την 5η κατηγορία να είναι η μέγιστη όπου οι άνεμοι ξεπερνούν τα 252 χιλιόμετρα την ώρα. Οι τυφώνες μπορεί να προκαλέσουν εκτεταμένες ζημιές σε υποδομές και περιουσίες, καθώς και απώλειες σε ανθρώπινες ζωές. 

Παράδειγμα: Ο τυφώνας Κατρίνα, που έπληξε τη Νέα Ορλεάνη το 2005, προκάλεσε εκτεταμένες πλημμύρες και καταστροφές, αφήνοντας χιλιάδες ανθρώπους άστεγους και προκαλώντας σοβαρές απώλειες ζωών και ζημιές σε περιουσίες.

Είναι ένα είδος τροπικού κυκλώνα με πολύ ισχυρούς ανέμους και ισχυρές βροχοπτώσεις, που σχηματίζεται πάνω από θερμούς ωκεανούς, κυρίως στον Βορειοδυτικό Ειρηνικό Ωκεανό. Εμπίπτουν σε δύο κατηγορίες. Τυφώνες με ανέμους 120-240 χιλιομέτρων την ώρα και σούπερ τυφώνες, με ανέμους που ξεπερνούν τα 240 χιλιόμετρα την ώρα. Οι τυφώνες προκαλούν σοβαρές καταστροφές σε παράκτιες περιοχές.

Παράδειγμα: Ο τυφώνας Haiyan το 2013 ήταν ένας από τους ισχυρότερους που έχουν καταγραφεί ποτέ, πλήττοντας τις Φιλιππίνες με καταστροφικούς ανέμους και προκαλώντας τεράστιες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και υλικές ζημιές, φαινόμενο που συνδέεται με τις αυξανόμενες θερμοκρασίες των ωκεανών λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Η περίοδος από τη δεκαετία του 1960 και μετά, γνωστή και ως Ψηφιακή Επανάσταση, κατά την οποία η χρήση ηλεκτρονικών, υπολογιστών και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας άρχισε να αναπτύσσεται.  Παρά την ώθηση προς τις τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών, η βιομηχανική παραγωγή συνέχισε να αυξάνει τη ρύπανση μέσω της εξόρυξης, της κατανάλωσης ενέργειας και των ηλεκτρονικών αποβλήτων.

Παράδειγμα: Η αύξηση της παραγωγής ηλεκτρονικών συσκευών και υπολογιστών συνέβαλε στη συσσώρευση ηλεκτρονικών αποβλήτων, που αποτελούν σοβαρή πηγή τοξικής ρύπανσης λόγω των βαρέων μετάλλων και των χημικών που περιέχουν.

Η 4η Βιομηχανική Επανάσταση, που ξεκινά περίπου τη δεκαετία του 2010, είναι η σύγχρονη φάση τεχνολογικής ανάπτυξης, όπου ενσωματώνονται προηγμένες τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη, το Διαδίκτυο των Πραγμάτων (IoT), η ρομποτική και η ανάλυση μεγάλων δεδομένων στη βιομηχανία και την καθημερινή ζωή. Αυτή η επανάσταση φέρνει δυνατότητες για μείωση του αποτυπώματος άνθρακα μέσω αποδοτικότερων τεχνολογιών, ωστόσο η αυξημένη ζήτηση για δεδομένα, εξοπλισμό και ενέργεια μπορεί να ενισχύσει τη ρύπανση και την κατανάλωση πόρων.

Παράδειγμα: Τα data centers, που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης, καταναλώνουν τεράστιες ποσότητες ενέργειας και νερού, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ταυτόχρονα,

Είναι απόβλητα που περιέχουν επικίνδυνες χημικές ουσίες, οι οποίες μπορούν να βλάψουν την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Τα τοξικά απόβλητα συχνά προέρχονται από βιομηχανικές διαδικασίες και απαιτούν ειδική διαχείριση.

Παράδειγμα: Στη Δυτική Αττική, ορισμένες χωματερές δέχονται τοξικά απόβλητα από εργοστάσια χωρίς κατάλληλη επεξεργασία. Αυτό έχει οδηγήσει σε μόλυνση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων.

Είναι η αλληλουχία μέσω της οποίας η ενέργεια και τα θρεπτικά συστατικά μεταφέρονται από τον έναν οργανισμό στον άλλον μέσα σε ένα οικοσύστημα. Κάθε οργανισμός τρέφεται με τον προηγούμενο και αποτελεί πηγή τροφής για τον επόμενο.

Παράδειγμα: Στη θάλασσα, το πλαγκτόν τρέφει τα μικρά ψάρια, τα οποία με τη σειρά τους τρώγονται από μεγαλύτερα ψάρια, και αυτά με τη σειρά τους από θαλάσσια αρπακτικά, όπως ο τόνος, δημιουργώντας μια τροφική αλυσίδα που διατηρεί την ισορροπία στο θαλάσσιο οικοσύστημα.

Είναι ένα πυκνό, υγρό και βιοποικιλόμορφο οικοσύστημα που βρίσκεται σε τροπικές περιοχές και φιλοξενεί ένα τεράστιο ποσοστό της παγκόσμιας βιοποικιλότητας. Τα τροπικά δάση λειτουργούν ως “πνεύμονες” του πλανήτη, απορροφώντας διοξείδιο του άνθρακα και παράγοντας οξυγόνο, ενώ παρέχουν καταφύγιο σε εκατομμύρια είδη φυτών και ζώων.

Παράδειγμα: Το τροπικό δάσος του Αμαζονίου, το μεγαλύτερο στον κόσμο, φιλοξενεί περίπου το 10% όλων των γνωστών ειδών και συμβάλλει σημαντικά στη ρύθμιση του παγκόσμιου κλίματος. Ωστόσο, η αποψίλωσή του για γεωργία και κτηνοτροφία απειλεί τη βιοποικιλότητα και επιταχύνει την κλιματική αλλαγή.

Η υπερθέρμανση του πλανήτη αναφέρεται στην αύξηση της μέσης θερμοκρασίας της Γης, κυρίως λόγω της αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, όπως το διοξείδιο του άνθρακα και το μεθάνιο. Αυτά τα αέρια προέρχεται κυρίως από την καύση ορυκτών καυσίμων, τη γεωργία και τη βιομηχανία.

Παράδειγμα: Το καλοκαίρι στην Ελλάδα γίνεται όλο και πιο ζεστό, με συχνότερους καύσωνες και θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 40°C.

Είναι η διαδικασία κατά την οποία η ατμόσφαιρα της Γης παγιδεύει μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας λόγω της παρουσίας αερίων, όπως το διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), το μεθάνιο (CH₄) και οι υδρατμοί. Αυτά τα αέρια επιτρέπουν στην ηλιακή ακτινοβολία να εισέρχεται, αλλά εμποδίζουν τη θερμότητα να διαφύγει πλήρως πίσω στο διάστημα, με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια της Γης.

Παράδειγμα: Όπως ένα γυάλινο θερμοκήπιο παγιδεύει τη θερμότητα για να διατηρήσει τα φυτά ζεστά, έτσι και τα αέρια του θερμοκηπίου (CO₂, μεθάνιο) παγιδεύουν τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα. Χωρίς αυτό το φυσικό φαινόμενο, η μέση θερμοκρασία της Γης θα ήταν -18°C.

Είναι το φαινόμενο όπου η Αρκτική Θάλασσα γίνεται πλήρως ελεύθερη από πάγους κατά τους καλοκαιρινούς μήνες λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Αυτό θα οδηγήσει σε ακόμα μεγαλύτερες θερμοκρασίες στον αρκτικό κύκλο και θα επηρεάσει  αρνητικά τα παγκόσμια καιρικά συστήματα.

Παράδειγμα: Η πλήρης τήξη των αρκτικών πάγων το καλοκαίρι θα μπορούσε να επιταχύνει την υπερθέρμανση της περιοχής, μειώνοντας την ανάκλαση της ηλιακής ακτινοβολίας και εντείνοντας την κλιματική αλλαγή.

Είναι το φαινόμενο κατά το οποίο οι αστικές περιοχές παρουσιάζουν υψηλότερες θερμοκρασίες σε σύγκριση με τις γύρω αγροτικές ή φυσικές περιοχές, λόγω της πυκνής δόμησης, των σκοτεινών επιφανειών, της έλλειψης πρασίνου και της θερμότητας που παράγουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες. Το φαινόμενο αυτό επιδεινώνει τους καύσωνες και αυξάνει τις ανάγκες για ψύξη, επιβαρύνοντας το ενεργειακό αποτύπωμα των πόλεων.

Παράδειγμα: Στην Αθήνα, το φαινόμενο της θερμικής νησίδας προκαλεί σημαντικές αυξήσεις θερμοκρασίας στις κεντρικές περιοχές της πόλης κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, με θερμοκρασίες που ξεπερνούν κατά αρκετούς βαθμούς αυτές των προαστίων, επιβαρύνοντας την καθημερινότητα και την υγεία των κατοίκων.

Η υπερβολική ή λανθασμένη χρήση τεχνητού φωτισμού τη νύχτα, που επηρεάζει την ανθρώπινη υγεία, το περιβάλλον και τη φυσική συμπεριφορά των ζώων.

Παράδειγμα: Η έντονη φωτορύπανση σε μεγάλες πόλεις, όπως η Αθήνα, διαταράσσει τους κύκλους ύπνου στους ανθρώπους και αποπροσανατολίζει τα πουλιά, που συχνά μπερδεύονται από τα φώτα και δυσκολεύονται να προσανατολιστούν.

Είναι ένα είδος ατμοσφαιρικής ρύπανσης που δημιουργείται όταν ρύποι όπως τα οξείδια του αζώτου και οι υδρογονάνθρακες, από οχήματα και βιομηχανίες, αντιδρούν με το ηλιακό φως. Το φωτοχημικό νέφος σχηματίζει όζον κοντά στο έδαφος, επιδεινώνοντας την ποιότητα του αέρα και προκαλώντας αναπνευστικά προβλήματα.

Παράδειγμα: Στην Αθήνα, κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, το φωτοχημικό νέφος μπορεί να γίνει ιδιαίτερα έντονο, δημιουργώντας δυσκολίες στην αναπνοή και αυξημένο κίνδυνο για άτομα με άσθμα και άλλες αναπνευστικές παθήσεις.

Είναι είδη που εισάγονται σε ένα νέο οικοσύστημα και, λόγω της ικανότητάς τους να αναπαράγονται γρήγορα, καταλαμβάνουν χώρο και πόρους σε βάρος των τοπικών ειδών, συχνά με αρνητικές συνέπειες για τη βιοποικιλότητα.

Παράδειγμα: Η αλόη, που εισήχθη στην Κρήτη ως καλλωπιστικό φυτό, έχει αρχίσει να καταλαμβάνει εκτάσεις φυσικού εδάφους, περιορίζοντας την ανάπτυξη ντόπιων φυτών και απειλώντας τη βιοποικιλότητα της περιοχής.

Είναι η μόλυνση του περιβάλλοντος με τοξικές χημικές ουσίες από βιομηχανικές δραστηριότητες, αγροχημικά ή απόβλητα, που βλάπτουν την υγεία των οικοσυστημάτων και των ανθρώπων.

Παράδειγμα: Η χρήση φυτοφαρμάκων στις καλλιέργειες μπορεί να οδηγήσει σε χημική ρύπανση των υδάτων και του εδάφους, επηρεάζοντας την ποιότητα του πόσιμου νερού και τη βιοποικιλότητα της περιοχής.